Những người mắc chứng tự kỷ có thể học, hành động, suy nghĩ, giao tiếp và tương tác khác với những người không mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ. Hãy cùng Blog học thôi miên tìm hiểu những dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị bệnh tự kỷ.
Tự kỷ là gì?
Tự kỷ (hay còn được gọi là rối loạn phổ tự kỷ, tiếng Anh là Autism), là một trong những rối loạn phổ biến thuộc loại rối loạn phát triển. Nó ảnh hưởng đến cách mà một người tương tác, giao tiếp và ứng xử với thế giới xung quanh. Người tự kỷ thường có những đặc điểm chung dễ nhận biết như: khó chịu với sự thay đổi, khó khăn trong giao tiếp không gian xã hội, ưa thích sự đồng nhất hoặc sắp xếp đồ vật theo cách đặc biệt….
Người tự kỷ thường có khả năng tập trung cao vào một số lĩnh vực đặc biệt, có khả năng nhớ thông tin chi tiết và thể hiện sự nghiên cứu sâu sắc trong sở thích cá nhân. Tuy nhiên, khả năng chia sẻ cảm xúc và hiểu biết về ngôn ngữ cơ thể thường là khá hạn chế.
Những người mắc chứng tự kỷ có thể học, hành động, suy nghĩ, giao tiếp và tương tác khác với những người không mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ. Hãy cùng Blog học thôi miên tìm hiểu những dấu hiệu, nguyên nhân và phương pháp điều trị bệnh tự kỷ.
Dấu hiệu ở người tự kỷ là gì?
Các dấu hiệu của tự kỷ thường xuất hiện sớm ngay từ khi trẻ còn nhỏ (thông thường thì dấu hiệu tự kỷ sẽ xuất hiện trước 3 tuổi). Cha mẹ có thể nhận biết các triệu chứng thông qua việc con mình tương tác với môi trường xung quanh, khả năng phản ứng với các kích thích và khả năng giao tiếp của con với bạn bè và mọi người.
Mặc dù những người mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ có thể không biểu hiện tất cả các triệu chứng. Nhưng thông thường, họ đều có chung những biểu hiện đặc trưng dễ nhận biết:
- Khó khăn trong việc giao tiếp bằng mắt: không nhìn thẳng vào mắt của người đối diện khi nói chuyện; nhìn chằm chằm vào đồ vật, đường đi hoặc các điểm khác trong phòng để giữ sự thoải mái trong khi giao tiếp,…
- Không hứng thú/ Khó khăn trong việc giao tiếp với người khác: thích tự chơi một mình, tự ngồi một mình, không thích kết giao bạn bè,…
- Ngôn ngữ hoặc giao tiếp khác biệt: hay có những câu nói lặp đi lặp lại một cách vô thức, tự nói chuyện bằng những câu nói vô nghĩa,…
- Ít cảm xúc hoặc gần như vô cảm: ít quan tâm tới cảm xúc của những người xung quanh; không chia sẻ quan điểm cá nhân; “không cảm xúc” với những câu nói ẩn ý của người khác,…
- Phản ứng chậm hoặc vắng mặt với những người đang cố gắng thu hút sự chú ý của họ: họ sẽ chỉ quan tâm chủ đề mà họ thích mà không thèm để ý hay đoái hoài gì đến những người xung quanh
- Nhạy cảm với các kích thích: người tự kỷ thường có thể nhạy cảm hơn đối với các kích thích như ánh sáng, âm thanh, mùi hương hoặc vị giác,… Các yếu tố này có thể tạo ra cảm giác bất an hoặc kích động không mong muốn tới họ
- Có các hành vi kích thích: tức là các hành động tự kích thích bản thân, rập khuôn, máy móc, lặp đi lặp lại như lắc lư người, ngồi một mình xoay bút bi, vỗ tay, …
Những người có triệu chứng tự kỷ nhẹ hơn thường có thể hoạt động bình thường trong cuộc sống hàng ngày, nhưng họ có nhiều khả năng gặp các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như: căng thẳng quá mức, hành vi ám ảnh, các vấn đề về cảm giác, lo lắng và trầm cảm, …
Biểu hiện ở trẻ tự kỷ là gì?
Biểu hiện của trẻ tự kỷ sẽ là khác nhau ở mỗi trẻ, nhưng đều có một số dấu hiệu chung có thể cần sự can thiệp từ bác sĩ, bao gồm:
- Trẻ ít cười hoặc ít thể hiện biểu cảm vui vẻ khi đã được 6 tháng
- Chậm bập bẹ nói khi được 1 tuổi
- Không đưa tay về phía cha mẹ khi trẻ muốn được bế
- Không phản ứng nhiều hoặc phản ứng chậm khi cha mẹ hoặc người lớn gọi tên bé
- Trẻ không có cử chỉ như chỉ tay, vẫy tay, bắt tay, nhìn mắt, cười đáp,… khi 12 tháng tuổi
Từ 12 tháng tuổi trở lên, các dấu hiệu ở trẻ tự kỷ là gì?
Dưới đây là những dấu hiệu cha mẹ nên lưu ý bao gồm:
- Không thể nói một từ khi 16 tháng, ví dụ như: ba, bà, mẹ, bé, ăn,…
- Không thể nói một cụm từ gồm 2 từ trở lên khi 2 tuổi: đi chơi, ăn cơm, mẹ Nga, ba ơi,…
- Kỹ năng xã hội kém,
- Thích chơi một mình hơn là chơi với bạn bè
- Không thích giao tiếp bằng mắt mà chỉ chăm chăm vào đồ chơi hoặc thể hiện sự khó chịu khi người lớn cầm đồ chơi của bé
- Không thích chơi trò giả vờ tưởng tượng, ví dụ như trò nhập vai gia đình, trò tưởng tượng bé làm ca sĩ, tưởng tượng bé làm kỹ sư,…
- Khó hòa nhập và vui chơi cùng những trẻ đồng trang lứa
- Đi nhón chân hoặc lặp đi lặp lại một hành động nào đó nhất định
- Trẻ có hành động kháng cự, hung hăng, bốc đồng, không hợp tác một cách thái quá khi không vừa ý bé
- .…
Phải làm sao khi nghi ngờ con bị tự kỷ
Các dấu hiệu của bệnh tự kỷ thường được cha mẹ chú ý đầu tiên nhưng cũng có thể được những người chăm sóc, giáo viên và bác sĩ khác phát hiện.
Việc sàng lọc và đánh giá sớm là điều vô cùng quan trọng trong việc chăm lo sự phát triển bình thường của trẻ. Khi nghi ngờ về dấu hiệu tự kỷ ở con bạn, tốt nhất là nên đưa trẻ đến phòng khám hoặc bệnh viện để con được thăm khám với bác sĩ một cách nhanh nhất có thể. Việc chẩn đoán được thực hiện càng sớm thì các can thiệp có thể bắt đầu càng sớm.
Hiện tại trên thế giới cũng như ở Việt Nam chưa có bất cứ xét nghiệm cụ thể nào để xác định xem ai đó có mắc chứng tự kỷ hay không. Trong quá trình thăm khám bác sĩ, chuyên gia tâm lý hoặc chuyên gia can thiệp trẻ tự kỷ thì họ sẽ dựa trên một số điểm để chẩn đoán xem liệu con bạn có mắc bệnh tự kỷ hay không.
Một số loại chẩn đoán có thể được sử dụng trong chẩn đoán bệnh tự kỷ bao gồm:
- Bảng câu hỏi về triệu chứng tự kỷ
- Hỏi cha mẹ về quá trình phát triển của con
- Kiểm tra thính giác
- Bài kiểm tra IQ
Bệnh tự kỷ có thể được phát hiện sớm và can thiệp kịp thời ngay từ khi trẻ được 2 tuổi. Bởi những dấu hiệu tự kỷ nhẹ cũng đã xuất hiện từ rất sớm, trong 3 năm đầu đời của con.
Vì thế, việc can thiệp sớm sẽ là giải pháp tối ưu nhất để trẻ tự kỷ dễ dàng hòa nhập với bạn bè, gia đình và xã hội.
Tỷ lệ phát hiện trẻ mắc bệnh tự kỷ
Hiện tại ở Việt Nam chưa có con số chính thức về tỷ lệ trẻ tự kỷ. Tuy nhiên, dựa trên số liệu từ Tổng cục Thống kê công bố vào tháng 1/2019, có khoảng 6,2 triệu người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên, trong đó ước lượng có khoảng 1 triệu người tự kỷ. Theo ước tính này, tỷ lệ trẻ em mắc chứng tự kỷ khoảng 1% trong tổng số trẻ em sinh ra. Còn theo số liệu thống kê của trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) ở 11 bang tại Mỹ năm 2016, thì cứ 54 trẻ 8 tuổi thì có 1 trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ.
Tỷ lệ mắc tự kỷ ở bé trai cao gấp 4 lần ở bé gái.
Nhiều cha mẹ đã cảm thấy bất lực, sốc hoặc rơi vào trầm cảm, khủng hoảng khi biết con mình mắc bệnh tự kỷ, họ đã phải trải qua những ngày tháng tưởng chừng như tồi tệ nhất. Nhưng vì con, họ lau nước mắt và kiên cường cùng đi qua chặng dài điều trị, hòa nhập.
Việc đưa con đến các bệnh viện, tìm khóa học can thiệp, tự dạy con cái thông qua nhiều phương pháp khác nhau hoặc đưa con đến các trường chuyên biệt là điều cần thiết để nỗ lực đưa con hòa nhập với cộng đồng một cách dễ dàng hơn.
Nguyên nhân trẻ mắc bệnh tự kỷ là gì?
Mặc dù nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định rõ và còn đang bị bỏ ngỏ, nhưng có nghiên cứu cho thấy rằng có nhiều nguyên nhân, như:
Do gen di truyền (chiếm 25%). Nghiên cứu chỉ ra mối liên hệ di truyền bao gồm các nghiên cứu cho thấy trẻ có anh chị em mắc chứng tự kỷ có nguy cơ mắc chứng tự kỷ cao hơn.
Do quá trình mang bầu của người mẹ: Một số loại thuốc dùng trong thời kỳ mang thai cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ; do người mẹ stress hoặc trầm cảm hoặc áp lực trong quá trình mang bầu; do người mẹ hít phải khói thuốc lá thụ động quá nhiều; người mẹ sử dụng chất kích thích như rượu, bia, trà,…
Các yếu tố khác: Ngoài ra, rối loạn phổ tự kỷ còn do môi trường xung quanh tác động như yếu tố tâm lý xuất phát từ gia đình, trẻ bị stress hay yếu tố thần kinh và sinh học như động kinh, việc chăm sóc trẻ của bố mẹ chưa đúng, cho trẻ xem điện thoại TV quá nhiều trong ngày,.…
Phương pháp điều trị cho trẻ tự kỷ là gì?
Tự kỷ hiện chưa chữa khỏi hoàn toàn được. Tự kỷ là một tình trạng kéo dài suốt đờ, nhưng vẫn có những phương pháp điều trị có thể giúp giải quyết nhiều triệu chứng và cải thiện khả năng hoạt động của con người trong các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống.
Không có cách điều trị nào là tốt nhất. Nhưng, việc can thiệp và điều trị trẻ tự kỷ nên bắt đầu càng nhanh càng tốt sau khi có những chẩn đoán rõ ràng. Một số lựa chọn điều trị có thể được sử dụng bao gồm sử dụng thuốc, điều trị tâm lý và ứng dụng một số liệu pháp,…
1. Thuốc
Mặc dù không có loại thuốc nào được phê duyệt để điều trị bệnh tự kỷ nhưng bác sĩ có thể kê đơn một số loại thuốc để giảm bớt một số triệu chứng nhất định.
Các loại thuốc như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) , thuốc chống loạn thần, thuốc kích thích , thuốc chống lo âu và thuốc chống co giật có thể giúp giảm các triệu chứng như:
- Hiếu chiến
- Lo lắng
- Vấn đề chú ý
- Trầm cảm
- Tăng động
- Lời nói không phù hợp
- Cáu gắt
- Xa lánh xã hội,…
2. Trị liệu hành vi và phát triển
Điều trị chứng tự kỷ thường tập trung vào các biện pháp can thiệp rèn luyện hành vi, tâm lý hoặc kỹ năng.
Một cách tiếp cận thường được sử dụng là phân tích hành vi ứng dụng (ABA), một hình thức trị liệu sử dụng các biện pháp hỗ trợ để dạy và củng cố các hành vi và kỹ năng mong muốn.
Các liệu pháp phổ biến khác được sử dụng trong điều trị bệnh tự kỷ bao gồm:
- Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT)
- Liệu pháp mối quan hệ khác biệt về phát triển và cá nhân (còn được gọi là “thời gian sàn”)
- Can thiệp hành vi chuyên sâu sớm
- Liệu pháp đáp ứng then chốt
- Can thiệp phát triển mối quan hệ
- Trị liệu hành vi bằng lời nói
Những phương pháp điều trị như vậy được thiết kế để giúp những người mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ:
- Bồi dưỡng khả năng nhận thức
- Cải thiện thế mạnh hiện có
- Tăng cường kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp
- Cải thiện kỹ năng xã hội
- Học các kỹ năng thích ứng cho phép sống độc lập
Các liệu pháp khác có thể được sử dụng bao gồm: công nghệ hỗ trợ, trị liệu ngôn ngữ, trị liệu nghề nghiệp và đào tạo kỹ năng xã hội.
3. Những điều cha mẹ cần làm khi con bị tự kỷ là gì?
Tùy thuộc vào mức độ tự kỷ của bệnh nhân, các bác sĩ sẽ đề xuất các phác đồ điều trị khác nhau, bao gồm cả liệu pháp thuốc và tâm lý học. Tuy nhiên, để đem lại hiệu quả tốt nhất nhằm cải thiện tình trạng tự kỷ ở trẻ không chỉ nằm ở việc con dùng thuốc và tương tác với bác sĩ mà còn nằm ở sự quan tâm và chăm sóc đặc biệt từ phía cha mẹ, gia đình, và người thân.
Gia đình có vai trò vô cùng quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ vượt qua những khó khăn và tạo điều kiện cho sự hòa nhập của trẻ với cộng đồng. Dưới đây là một số cách có thể giúp bạn:
Học cách đón nhận
Thay vì tập trung vào sự khác biệt, hãy thử xem những đặc điểm độc đáo mà chỉ có con bạn mới có và xem nó là món quà mà vũ trụ tặng con bạn – nghĩa là sự “độc nhất” mà chỉ con bạn mới có. Ví dụ như, trẻ tự kỷ thường có khả năng tập trung cao vào một số lĩnh vực đặc biệt, có khả năng nhớ thông tin chi tiết và thể hiện sự nghiên cứu sâu sắc trong sở thích cá nhân hoặc một số môn học mà trẻ thích,…
Hãy thực hành đón nhận tất thảy và yêu thương con vô điều kiện thay vì tập trung vào việc cố gắng, nỗ lực “thay đổi, sửa chữa” những điều mà con cảm thấy không thoải mái khi con đang khác biệt so với những người xung quanh. Bởi, tình yêu thương của người thân chính là phương thuốc hữu hiệu nhất cho người bị tự kỷ.
Tạo một môi trường thư giãn và thoải mái cho con
Trẻ tự kỷ thường có thể nhạy cảm hơn đối với các kích thích như ánh sáng, âm thanh, mùi hương hoặc vị giác… Các yếu tố này có thể tạo ra cảm giác bất an hoặc kích động không mong muốn. Chính vì thế, bạn hãy chú ý đến những thứ có thể là nguyên nhân gây căng thẳng cho con. Ví dụ như:
Tạo môi trường yên tĩnh cho con: Tạo điều kiện cho một môi trường yên tĩnh và không quá nhiều tác nhân kích thích có thể giúp giảm bớt áp lực cho trẻ tự kỷ. Những việc bạn có thể làm là: Tắt hoặc giảm những nguồn âm thanh lớn, giảm ánh sáng, giữ không gian xung quanh con luôn sạch sẽ, gọn gàng…
Tạo không gian nơi an toàn cho con “trú ẩn”: Cho trẻ tự kỷ một nơi riêng biệt, an toàn mà con có thể “lánh nạn” khi cảm thấy quá nhạy cảm với các kích thích. Ví dụ như: phòng riêng, một góc nhỏ được trang bị với các đồ chơi yêu thích hoặc một không gian im lặng để trẻ có thể thư giãn…
Sử dụng các công cụ giảm cảm giác như tai nghe chống ồn hoặc kính chống chói cũng có thể giúp giảm bớt áp lực từ âm thanh hay ánh sáng mạnh, giúp trẻ tự kỷ cảm thấy thoải mái hơn với môi trường xung quanh con.
Dạy trẻ tự kỷ các kỹ năng tự quản lý cảm xúc và xử lý cảm giác như sự kích động hoặc bực bội,… có thể giúp con thích ứng tốt hơn với các kích thích xung quanh.
Tìm hiểu và tôn trọng giới hạn của trẻ: Hiểu rõ những yếu tố gây kích thích cho trẻ tự kỷ và tôn trọng giới hạn của họ là rất quan trọng. Luôn lắng nghe và quan sát phản ứng của trẻ để điều chỉnh môi trường xung quanh sao cho phù hợp và thoải mái nhất cho con.
Tham gia nhóm hỗ trợ
Tìm kiếm các nhóm hỗ trợ địa phương trong khu vực của bạn hoặc tham gia cộng đồng cha mẹ có con tự kỷ trực tuyến. Thông qua đó, bạn có thể chia sẻ kinh nghiệm, nhận hỗ trợ, tìm hiểu về phương pháp điều trị cũng như khám phá thêm các nguồn lực và chương trình liên quan đến chứng rối loạn phổ tự kỷ.
Trong mọi trường hợp, quan trọng nhất là cung cấp sự hiểu biết và hỗ trợ cho trẻ tự kỷ, tạo điều kiện cho con thể hiện sự sáng tạo và tích cực theo cách riêng của con, mà không cảm thấy áp đặt hay áp lực từ xã hội xung quanh.
Một lời nhắn nhủ từ Học thôi miên Blog
Tự kỷ là một tình trạng phức tạp có thể gây ra nhiều nguy hiểm nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Bởi hội chứng này ảnh hưởng đến đời sống, công việc, học tập, sinh hoạt,… của người đó. Ở trẻ, hội chứng tự kỷ còn là nguyên nhân gây ra chậm nói, chậm phát triển và có xu hướng giải quyết mâu thuẫn bằng bạo lực hoặc thậm chí là dễ dẫn đến tự tử.
Việc phát hiện và can thiệp sớm là quan trọng. Đối mặt với trẻ tự kỷ, cha mẹ cần có sự hiểu biết và nhận sự hỗ trợ từ cộng đồng xã hội để giúp con phát triển kỹ năng xã hội và tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển toàn diện của con. Từ đó, con hoạt động độc lập hơn và sống một cuộc sống trọn vẹn.
Tài liệu tham khảo
Bài viết What is Autism từ Verywellmind
Bài viết hội chứng tự kỷ từ bệnh viện tâm anh
Các nghiên cứu về trẻ tự kỷ của CDC, Mỹ
